Tình trạng huyết khối (cục m.áu đông) sau tiêm được báo cáo với tỷ lệ 1-4 phần triệu, có thể xảy ra đến 28 ngày sau tiêm.
Vậy có dấu hiệu nào, xét nghiệm nào để phát hiện nguy cơ này?
PGS.TS Đào Xuân Cơ , Phó giám đốc Bệnh viện Bạch Mai, Tổng Thư ký Hội Hồi sức cấp cứu và chống độc Việt Nam trả lời:
Sau tiêm vắc xin Covid-19, hơn 30% người sau tiêm không có triệu chứng đặc biệt, hoặc thoáng qua không nhận biết được.
Bộ Y tế khuyến cáo người dân theo dõi đến 28 ngày sau tiêm vắc xin Covid-19, đặc biệt 7 ngày đầu để phát hiện nguy cơ phản ứng (nếu có).
Còn các phản ứng như sốt, ớn lạnh, đau vị trí tiêm, người cảm giác mệt mỏi… là rất phổ biến. Các triệu chứng này sẽ hết sau 2-3 ngày, chỉ cần uống thuốc hạ sốt, uống nhiều nước, ăn nhiều trái cây…
Phản ứng huyết khối sau tiêm là một nguy cơ hiếm gặp sau tiêm vắc xin Covid-19 AstraZeneca. Phản ứng này có thể xuất hiện muộn, đến 4 tuần sau tiêm. Vì thế, việc theo dõi các dấu hiệu cảnh báo rất quan trọng. Xuất hiện một trong các dấu hiệu sau tiêm vắc xin Covid-19, cần đến viện ngay:
– Triệu chứng như phù chân, phù tay dai dẳng.
– Có những biểu hiện như tức ngực, khó thở (biểu hiện nguy cơ tắc mạch phổi).
– Biểu hiện đau bụng dai dẳng không tìm thấy nguyên nhân (có thể cảnh báo tắc mạch trong tạng).
– Biểu hiện nôn ói, đau đầu, nhìn mờ, thậm chí co giật, liệt nửa người (có thể cảnh báo tắc mạch m.áu não).
Tuy nhiên cũng cần nhấn mạnh, phản ứng này vô cùng hiếm gặp. Những biểu hiện huyết khối tắc mạch, giảm tiểu cầu, rối loạn đông m.áu sau tiêm được báo cáo có tỉ lệ từ 1-4 phần triệu (một triệu người tiêm có một đến 4 người có biểu hiện).
PGS Cơ cũng khuyến cáo khi đi tiêm ngừa vắc xin, mọi người cần khai báo rõ tình trạng sức khỏe bản thân, yếu tố nguy cơ (bệnh nền, đang dùng các loại thuốc…) để chỉ định tiêm chặt chẽ, phòng các rủi ro có thể xảy ra sau tiêm ngừa.
Xét nghiệm chẩn đoán biến chứng huyết khối do tiêm vắc-xin Covid-19
Viện Huyết học – Truyền m.áu Trung ương cho biết, khoa Đông m.áu của bệnh viện này đã triển khai thành công xét nghiệm chẩn đoán biến chứng huyết khối do tiêm vắc xin Covid-19 (xét nghiệm kháng thể kháng yếu tố 4 tiểu cầu) bằng phương pháp ELISA. Viện cũng là đơn vị đầu tiên tại miền Bắc thực hiện xét nghiệm này.
Biến chứng giảm tiểu cầu huyết khối miễn dịch do tiêm vắc xin Covid-19 đã được ghi nhận trong các báo cáo của các Cơ quan quản lý dược và tổ chức giám sát an toàn vắc xin tại nhiều quốc gia. Biểu hiện lâm sàng thường xảy ra 4 đến 28 ngày sau khi tiêm vắc xin Covid-19.
Giảm tiểu cầu huyết khối miễn dịch sau tiêm vắc xin là biến cố nặng hiếm gặp với biểu hiện giảm tiểu cầu, huyết khối. Các nghiên cứu cho thấy sau tiêm vắc xin Covid-19, cơ thể có thể sinh kháng thể kháng yếu tố 4 tiểu cầu (platelet factor-PF4) giống như kháng thể HIT. Phức hợp kháng nguyên kháng thể đó hoạt hóa tiểu cầu quá mức dẫn đến giảm tiểu cầu, gây huyết khối và có thể c.hảy m.áu.
Các tổ chức trên thế giới và Bộ Y tế đã đưa ra các hướng dẫn chẩn đoán giảm tiểu cầu huyết khối miễn dịch do tiêm vắc xin dựa vào các biểu hiện lâm sàng và xét nghiệm như: chẩn đoán huyết khối, số lượng tiểu cầu, d-dimer, fibrinogen trong đó xét nghiệm kháng thể kháng yếu tố 4 tiểu cầu (PF4) bằng phương pháp ELISA là công cụ quan trọng trong chẩn đoán biến chứng này.
Người trên 65 t.uổi cần chú ý gì sau tiêm vaccine Covid-19?
Người lớn t.uổi sau khi tiêm chủng cần có người hỗ trợ bên cạnh, khi tê cứng lưỡi, c.hảy m.áu dưới da, đau dữ dội, sốt liên tục trên 39 độ C uống hạ sốt không cắt cơn… phải đến bệnh viện ngay.
Ở đợt 5 tiêm chủng vaccine phòng Covid-19, TP HCM sẽ tiêm 930.000 liều vaccine các loại AstraZeneca, Moderna và Pfizer cho các nhóm theo Nghị quyết 21. Trong đó, nhóm người trên 65 t.uổi và có bệnh nền được ưu tiên hàng đầu, tiêm tại các bệnh viện để đảm bảo công tác cấp cứu.
Thạc sĩ, bác sĩ Nguyễn Hiền Minh,Đơn vị tiêm chủng Bệnh viện Đại học Y Dược TP HCM khuyến cáo người cao t.uổi, người có bệnh nền sau tiêm cần lưu ý những điểm sau:
Những phản ứng nào sau tiêm là bình thường và có thể tự xử trí tại nhà?
Sau tiêm vaccine, người dân cần ở lại theo dõi 30 phút tại điểm tiêm chủng. Người lớn t.uổi không nên tự chạy xe về nhà. Tự theo dõi sau tiêm trong 28 ngày tiếp theo, đặc biệt trong vòng 7 ngày đầu. Người lớn t.uổi cần luôn có người hỗ trợ bên cạnh 24/24 giờ, ít nhất là trong ba ngày đầu tiên.
Tương tự các vaccine khác, vaccine Covid-19 có thể gây tác dụng phụ. Hầu hết phản ứng thường gặp sau tiêm vaccine Covid-19 là nhẹ và tự khỏi sau 1-3 ngày. Trong đó, các phản ứng tại chỗ tiêm thường gặp là sưng, đỏ, đau, nổi cục nhỏ, ngứa, nhức mỏi, đau cánh tay.
Khi bị sưng đau, không bôi, chườm, đắp bất cứ thứ gì lạ (lá cây, dầu gió, trứng gà…) vào chỗ tiêm vì có nguy cơ kích thích phản ứng viêm hay n.hiễm t.rùng. Để giảm đau và cảm giác khó chịu ở vị trí tiêm, người dân có thể áp khăn sạch, mát và ẩm lên vùng sưng đỏ; tập thể dục hoặc massage nhẹ nhàng cho cánh tay; hoặc dùng thuốc giảm đau, thuốc kháng dị ứng theo hướng dẫn của bác sĩ tiêm chủng. Tiếp tục theo dõi, nếu sưng to nhanh thì đi khám ngay.
Các phản ứng toàn thân thường gặp là sốt, mệt mỏi, đau đầu, đau cơ, buồn nôn. Để giảm cảm giác khó chịu do sốt, nên uống nhiều nước, mặc trang phục nhẹ nhàng thoáng mát, đo nhiệt độ thường xuyên.
Nếu sốt dưới 38,5 độ C cần cởi bớt, nới lỏng quần áo, chườm/lau bằng khăn ấm tại trán, hố nách, bẹn; uống đủ nước, không để nhiễm lạnh, đo lại nhiệt độ sau 30 phút.
Sốt từ 38,5 độ C trở lên thì sử dụng thuốc hạ sốt theo chỉ dẫn của nhân viên y tế. Nếu không cắt được sốt hoặc sốt lại trong vòng hai giờ, cần thông báo ngay cho nhân viên y tế và đến cơ sở y tế gần nhất.
Ngoài ra, người cao t.uổi, người có bệnh nền sau tiêm vacine cần bổ sung thêm các viên sủi chứa vitamin và điện giải, uống một viên mỗi ngày sau ăn sáng hoặc sau ăn trưa. Đồng thời, nghỉ ngơi, ngủ đủ giấc; không nên uống rượu bia và các chất kích thích ít nhất là trong ba ngày đầu sau tiêm chủng. Nên ăn các thức ăn mềm, dễ tiêu hóa, chia nhỏ bữa ăn, đảm bảo chế độ dinh dưỡng đầy đủ thịt, cá, trứng, sữa, tinh bột, rau xanh, trái cây…
Ông Vũ Xuân Đông, 81 t.uổi, ở TP Thủ Đức, tiêm vaccine phòng Covid-19 ngày 22/7. Ảnh: Hà An.
Những dấu hiệu nào sau tiêm cảnh báo người được tiêm bị phản vệ, hoặc cần hỗ trợ y tế khẩn cấp?
Các dấu hiệu cảnh báo tình trạng nguy hiểm gồm: tê quanh môi hoặc lưỡi; phát ban/nổi mẩn đỏ/tím tái/đỏ da/chảy m.áu, xuất huyết dưới da; cảm giác ngứa, căng cứng, nghẹn họng, nói khó; triệu chứng thần kinh (đau đầu kéo dài hoặc dữ dội, li bì, ngủ gà, lú lẫn, hôn mê, co giật); triệu chứng tim mạch (đau tức ngực, hồi hộp đ.ánh trống ngực kéo dài, ngất); triệu chứng tiêu hóa (nôn, đau quặn bụng, tiêu chảy); triệu chứng hô hấp (khó thở, thở rít, khò khè, tím tái). Hoặc chóng mặt, choáng, xây xẩm, cảm giác muốn ngã, mệt bất thường; đau dữ dội bất thường tại một hay nhiều nơi không do va chạm, sang chấn; sốt cao liên tục trên 39 độ C mà không đáp ứng thuốc hạ sốt.
Khi thấy người được tiêm chủng có một trong các dấu hiệu trên, người nhà cần liên hệ số điện thoại hotline trên tờ giấy “Hướng dẫn theo dõi và chăm sóc sau tiêm chủng” đã được phát vào ngày đi tiêm vaccine, đồng thời nhanh chóng đưa người bệnh đến bệnh viện hoặc các cơ sở y tế gần nhất.
Nếu ở mũi tiêm đầu tiên gặp phải các phản ứng nặng như phản vệ thì có nên tiêm mũi thứ hai?
Theo Quyết định số 2995/QĐ-BYT ngày 18/6/2021 và Quyết định số 3445/QĐ-BYT ngày 15/7/2021 của Bộ Y tế, người được tiêm chủng có phản ứng phản vệ từ độ hai trở lên, hoặc bị sốc phản vệ sau mũi tiêm đầu tiên thì chống chỉ định tiêm mũi vaccine thứ hai.
Nếu sau mũi một, người được tiêm chủng chỉ gặp những phản ứng phản vệ mức độ một (là những triệu chứng da, tổ chức dưới da và niêm mạc như nổi mày đay, ngứa, phù mạch) thì vẫn được chỉ định tiêm vaccine mũi thứ hai.
Lưu ý mũi tiêm thứ hai thì người được tiêm chủng cần được khám sàng lọc kỹ và tiêm tại bệnh viện hoặc cơ sở y tế có đủ năng lực hồi sức cấp cứu ban đầu. Người nhà cần theo dõi sức khỏe của người được tiêm chủng 24/24 giờ trong ngày và ít nhất là ba ngày đầu tiên sau tiêm. Sử dụng các thuốc kháng dị ứng (nếu có) phải được chỉ định bởi bác sĩ.
Trường hợp không gặp bất kỳ phản ứng phụ nào sau tiêm, vaccine có tác dụng không?
Theo bác sĩ Minh, cách hệ thống miễn dịch phản ứng với thành phần kháng nguyên và những tá dược, chất bổ trợ có trong vaccine được thể hiện dưới dạng các triệu chứng, biểu hiện khác nhau. Các tác dụng phụ (biến cố bất lợi) sau tiêm chủng xảy ra không đồng đều với tất cả mọi người. Một số người gặp phải phản ứng rất nhẹ, một số khác thì nặng nề hơn, rất hiếm gặp và có thể đe dọa đến tính mạng, nhưng có người lại không gặp tác dụng phụ nào.
Không có hai cơ thể nào gặp phản ứng phụ giống nhau với cùng một loại vaccine. Các loại vaccine khác nhau cũng sẽ có các tác dụng phụ khác nhau. Ngoài ra, các yếu tố như t.uổi tác, giới tính, khả năng miễn dịch sẵn có, tình trạng sức khỏe, các loại thuốc khác đang sử dụng, nội tiết tố trong cơ thể… cũng có thể ảnh hưởng đến tác dụng phụ mà người tiêm gặp phải.
Do đó, không thể khẳng định rằng nếu không gặp bất kỳ tác dụng phụ nào đồng nghĩa hệ miễn dịch không hoạt động. Việc không cảm nhận bất kỳ tác dụng phụ nào, hoặc những tác dụng phụ có thể khó nhận thấy chỉ có nghĩa là mỗi cơ thể khác nhau có những phản ứng với kháng nguyên của vaccine theo những cách khác nhau. Giá trị quan trọng nhất của vaccine là hiệu lực sau tiêm chủng, hệ miễn dịch sản xuất đủ lượng kháng thể cần thiết để bảo vệ cơ thể.
